Ακροβατώντας μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, τα παιδιά μέσα από το φανταστικό παιχνίδι και τους φανταστικούς τους φίλους προσπαθούν να δημιουργήσουν μια νέα πραγματικότητα, να κατευνάσουν τους φόβους τους, να έρθουν σε επαφή με το άγνωστο, να ονειρευτούν και να εκφράσουν τον συναισθηματικό τους κόσμο.
Οι φανταστικοί φίλοι είναι πολύ συνηθισμένοι στα παιδιά προσχολικής ηλικίας (3-6 ετών). Παραδοσιακά, ο ορισμός ενός φανταστικού φίλου είχε περιοριστεί στο παιχνίδι με ένα αόρατο πρόσωπο ως προς τους άλλους, αλλά αργότερα ο ορισμός αυτός επεκτάθηκε ώστε να συμπεριλαμβάνει ζώα, αγαπημένα προσωποποιημένα αντικείμενα ή πλάσματα που πλάθουν τα παιδιά με τη φαντασία τους. Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι αποτελεί μια μορφή συμβολικού παιχνιδιού, όπου ο «φανταστικός άλλος» αναγνωρίζεται ως μια ξεχωριστή οντότητα με τα δικά της χαρακτηριστικά. Επομένως, αυτές οι αλληλεπιδράσεις των παιδιών με τους φανταστικούς φίλους είναι μια μορφή προσομοίωσης των μετέπειτα κοινωνικών συναλλαγών. Όπως και με τους πραγματικούς φίλους, τα παιδιά παίζουν με τους φανταστικούς φίλους τους, προσποιούνται μαζί τους, τους συμπεριλαμβάνουν στην καθημερινή τους ζωή και συχνά τσακώνονται ή τους χρησιμοποιούν ως βοηθούς τους.
Το παιχνίδι με ένα φανταστικό φίλο αποτελεί μια μαγευτική διαδικασία που αιχμαλωτίζει τόσο τα παιδιά που συμμετέχουν σε αυτό, όσο και τους γονείς που εκπλήσσονται απ’ αυτό.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι οι φανταστικοί φίλοι αποτελούν μια φυσιολογική διαδικασία κατά τη διάρκεια του αναπτυξιακού σταδίου της προσχολικής ηλικίας. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Piaget, σταδιακά και όσο τα παιδιά μεγαλώνουν αρχίζουν να απομακρύνονται από συμπεριφορές που εμπλέκουν φανταστικούς φίλους και οι οποίες ολοένα τείνουν να ατονούν με την ανάπτυξη της συγκεκριμένης λογικής σκέψης κατά τη διάρκεια της μέσης παιδικής ηλικίας (7-11 ετών).
Παρ' όλα αυτά, συχνά βλέπουμε μέσα από τις ταινίες, τα βιβλία αλλά και την καθημερινότητα ότι οι φανταστικοί φίλοι συνδέονται με κάτι κακό, ανεξήγητο αλλά και ως μια ένδειξη ψυχοπαθολογίας. Στην πραγματικότητα, όμως, σύγχρονες έρευνες υποδεικνύουν τα αναπτυξιακά οφέλη αλλά και τις κοινωνικές δεξιότητες που μπορεί να αναπτύξουν τα παιδιά μέσω των φανταστικών φίλων.
Γνωρίζοντας τα οφέλη των φανταστικών φίλων
Πολύ συχνά οι γονείς ανησυχούν βλέποντας το παιδί τους να παίζει μ’ έναν φανταστικό φίλο ή ακούγοντας ιστορίες γύρω απ’ αυτόν. Σε αυτό το σημείο λοιπόν είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι διαδραματίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα:
Κοινωνικότητα
Το παιχνίδι με ένα φανταστικό φίλο συνήθως παρατηρείται σε πρωτότοκα παιδιά και είναι πιο σύνηθες στα κορίτσια παρά στα αγόρια. Τα αγόρια είναι πιο πιθανό να υποδύονται κάποιον αγαπημένο χαρακτήρα τους παρά να έχουν έναν φανταστικό φίλο. Έχει βρεθεί ότι τα παιδιά που παίζουν με έναν φανταστικό φίλο τείνουν να είναι πιο κοινωνικά, να έχουν περισσότερους φίλους και να είναι λιγότερο ντροπαλά. Αυτό συμβαίνει διότι ήδη από την προσχολική ηλικία το παιδί έρχεται σε επαφή με ένα φανταστικό φίλο και μαθαίνει πώς να αλληλεπιδρά, πώς να επικοινωνεί και να παίζει μέσω του συμβολικού παιχνιδιού. Δίνεται στο παιδί η δυνατότητα να μάθει να μοιράζεται αγαπημένα του παιχνίδια, να κατανοεί τη θέση του άλλου, να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα και τις προθέσεις του. Σταδιακά, λοιπόν, το παιδί αναπτύσσει την ικανότητα της «ενσυναίσθησης» και αποδοχής της διαφορετικότητας του άλλου, κάτι που θα αρχίσει να εφαρμόζει και αργότερα στην καθημερινή ζωή με τους συνομηλίκους του.
Αμυντικός μηχανισμός
Μια ακόμη λειτουργία του συμβολικού παιχνιδιού με ένα φανταστικό φίλο είναι ότι μέσω αυτού το παιδί βρίσκει έναν τρόπο να κατευνάσει τους φόβους του και να ελέγξει τα συναισθήματά του. Έρευνες πάνω σ’ αυτό το θέμα έχουν δείξει ότι οι φανταστικοί φίλοι δημιουργούνται από τα παιδιά για να εξυπηρετήσουν διάφορες συναισθηματικές ανάγκες τους, όπως την ανάγκη για ένα φίλο, μια οδό για να εξευμενίσουν τους φόβους τους ή ως μια απάντηση σε τραυματικές εμπειρίες. Μπορεί λοιπόν να πρόκειται για έναν ψυχολογικό αμυντικό μηχανισμό που χρησιμοποιείται ως αντιστάθμιση ενός ελλειμματικού, μη ικανοποιητικού οικογενειακού περιβάλλοντος ή ενός περιβάλλοντος συναισθηματικής αποστέρησης. Και αυτό ίσως να είναι ένας από τους κύριους λόγους που πολλές φορές οι φανταστικοί φίλοι έχουν συνδεθεί με αυξημένο άγχος στα παιδιά ή άλλα συμπτώματα ψυχοπαθολογίας.
Γλωσσικές δεξιότητες
Έρευνες, ακόμη, δείχνουν ότι παιδιά προσχολικής ηλικίας με φανταστικούς φίλους φαίνεται να έχουν πιο ανεπτυγμένο λεξιλόγιο, πιο περίπλοκη γραμματική σύνταξη και ανεπτυγμένη τη σημασιολογική χρήση της γλώσσας. Αυτή η θετική συσχέτιση μεταξύ γλωσσικών δεξιοτήτων και του παιχνιδιού μ’ ένα φανταστικό φίλο μπορεί να αντανακλά μια ευρύτερη και βάσιμη αναπτυξιακή σύνδεση μεταξύ του συμβολικού παιχνιδιού και την ανάπτυξη της γλώσσας των παιδιών.
Δημιουργικότητα - Φαντασία
Ένα ακόμη όφελος είναι ότι το παιδί μέσα από το παιχνίδι με το φανταστικό φίλο αναπτύσσει τη δημιουργικότητά του, διευρύνει τα όρια της φαντασίας του και δημιουργεί μια μαγική σχέση μέσα στα πλαίσια της πραγματικότητάς του.
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η δημιουργία ενός φανταστικού φίλου αποτελεί ένα θετικό υγιή ψυχικό μηχανισμό που χρησιμοποιείται από τα παιδιά για όσο το έχουν ανάγκη, μέχρι αναπτυξιακά να αρχίσει να εκλείπει. Τα χαρακτηριστικά του φανταστικού φίλου και το περιεχόμενο του παιχνιδιού μαζί του μπορούν να μας δώσουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες για το παιδί και την κοινωνική και συναισθηματική του ανάπτυξη. Γι' αυτό ως γονείς καλό θα ήταν να μην απαγορεύετε στο παιδί σας να έχει έναν φανταστικό φίλο αλλά, αντιθέτως, ρωτώντας γι’ αυτόν μπορείτε να ανακαλύψετε κρυμμένες πτυχές του, όπως τις επιθυμίες, τους φόβους και τα όνειρά του. Έχετε, λοιπόν, την ευκαιρία να κάνετε μια 'βουτιά' μέσα σε αυτόν το μαγικό και φανταστικό κόσμο, ώστε να γνωρίστε ακόμη καλύτερα το παιδί σας.