Το πώς το παιδί σας μιλάει, κινείται, παίζει και συμπεριφέρεται αποτελούν σημαντικά στοιχεία για την ανάπτυξή του. Τα αναπτυξιακά ορόσημα περιλαμβάνουν ένα σύνολο λειτουργικών δεξιοτήτων που τα περισσότερα παιδιά κατακτούν έως μια συγκεκριμένη ηλικία. Οι περισσότερες δεξιότητες είναι γενετικά προκαθορισμένες, παρ’ όλα αυτά, οι περιβαλλοντικές συνθήκες στις οποίες εκτίθεται το παιδί μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση στην ανάπτυξή τους.
Καθώς, λοιπόν, το παιδί μεγαλώνει από την βρεφική προς τη νηπιακή και παιδική ηλικία, περνάει από ξεχωριστά αναπτυξιακά στάδια. Κατά τη διάρκεια του κάθε σταδίου, πολλαπλές αλλαγές φαίνεται να προκύπτουν στο σώμα και στον εγκέφαλο του παιδιού. Συγκεκριμένα, αφορούν τον οπτικό-κινητικό, γλωσσικό, γνωστικό, κοινωνικό και συναισθηματικό τομέα.
Βρεφική Ηλικία (0-1 ετών)
Κατά τη βρεφική ηλικία το παιδί αρχίζει να μαθαίνει να αναγνωρίζει τη φωνή των γονιών και να εκφράζεται με άναρθρους ήχους. Σε αυτό το στάδιο αναπτύσσονται οι δεσμοί εμπιστοσύνης και ασφάλειας με το παιδί. Ο τρόπος που το κρατάτε αγκαλιά, φέρεστε και παίζετε μαζί του αποτελεί τη βάση για τις μετέπειτα κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Καθώς το μωρό φτάνει το 1ο έτος, γνωστικά φαίνεται να μπορεί να ακολουθεί απλές εντολές, να δείχνει με το δάχτυλο όταν θέλει κάτι, να μιμείται κινήσεις και να εξερευνά με νέους τρόπους τα αντικείμενα και τον κόσμο γύρω του. Στο κομμάτι της ομιλίας/επικοινωνίας μπορεί να λέει πλέον «μαμά-μπαμπά», να απαντάει σε απλές ερωτήσεις, να προσπαθεί να επαναλάβει λέξεις που λέτε εσείς και να χρησιμοποιεί απλές χειρονομίες, όπως να κουνάει το κεφάλι για να υποδηλώσει άρνηση ή κατάφαση, ή να κουνάει τα χέρια του για να χαιρετήσει. Στο κοινωνικό και συναισθηματικό τομέα το παιδί εμφανίζει ντροπή με τους ξένους, κλαίει εύκολα όταν αποχωρίζεται τους γονείς και συνήθως επαναλαμβάνει κινήσεις και ήχους προκειμένου να τραβήξει την προσοχή τους. Τέλος, κινητικά μπορεί να κάθεται, να κάνει λίγα βήματα χωρίς υποστήριξη και να προσπαθεί να σηκώνεται ή να περπατά κρατώντας τα έπιπλα γύρω του.
Νηπιακή Ηλικία (1-2 ετών)
Σε αυτό το διάστημα το παιδί σας γίνεται ολοένα και πιο κινητικό και προσπαθεί να εξερευνήσει τον κόσμο γύρω του. Η γνωστική του ανάπτυξη σταδιακά περιλαμβάνει την μάθηση, τη μνήμη, τη σκέψη και την επίλυση προβλημάτων. Συγκεκριμένα, σε αυτή την ηλικία γνωστικά φαίνεται να μπορεί πλέον να γνωρίζει τη χρησιμότητα απλών αντικειμένων (π.χ. τηλέφωνο, χτένα, κουτάλι), να χρησιμοποιεί τα χέρια του για να δείχνει τα σημεία του σώματός του και ακολουθεί μονές λεκτικές εντολές χωρίς χειρονομίες. Στον τομέα της ομιλίας και επικοινωνίας μπορεί να εκφράζεται με μονές λέξεις και να δείχνει με το δάχτυλο όταν επιθυμεί κάτι. Στο κοινωνικό και συναισθηματικό τομέα το παιδί θα αρχίσει να γίνεται όλο και πιο ανεξάρτητο, θα αρχίσει να εξερευνά μόνο του, αλλά πάντα έχοντας δίπλα του το γονέα ως ασφάλεια, καθότι ακόμη μπορεί να φοβάται τα μη οικεία πρόσωπα. Τέλος, του αρέσει να κάνει απλό συμβολικό παιχνίδι (π.χ. να κοιμίζει μια κούκλα του). Επίσης, σ’ αυτή την ηλικία μπορεί να αρχίσει να έχει μερικές φορές συναισθηματικές εκρήξεις με δείγματα πιο απείθαρχης συμπεριφοράς. Αναφορικά με τον κινητικό τομέα, το παιδί μπορεί να περπατάει μόνο του, να σπρώχνει τα παιχνίδια του καθώς προχωράει, μπορεί να βοηθάει τους γονείς για να ξεντυθεί και είναι ικανό να πίνει από μια κούπα και να τρώει με το κουτάλι.
Νηπιακή Ηλικία (2-3 ετών)
Η ηλικιακή περίοδος μεταξύ των 2 και 3 ετών αποτελεί ταυτόχρονα μια συναρπαστική αλλά και δύσκολη φάση, τόσο για εσάς όσο και για το παιδί σας. Πρόκειται για μια περίοδο μεγάλων νοητικών, συναισθηματικών και κοινωνικών αλλαγών που θα βοηθήσουν το παιδί να διευρύνει την αντίληψή του για τον κόσμο. Συγκεκριμένα, στο γνωστικό τομέα το παιδί είναι πλέον σε θέση να ακολουθεί διπλές εντολές, να ονοματίζει αντικείμενα από εικόνες βιβλίων, αλλά και να κατηγοριοποιεί πράγματα κατά χρώμα και σχήμα. Στον τομέα της ομιλίας και επικοινωνίας το παιδί κάνει προτάσεις με 2 έως 4 λέξεις, ακολουθεί απλές εντολές, γνωρίζει τα ονόματα των οικείων προσώπων, μερών του σώματος και έχει την τάση να επαναλαμβάνει αυτά που ακούει από συνομιλίες μεγαλύτερων. Κοινωνικά και συναισθηματικά το παιδί φαίνεται να γίνεται όλο και πιο ανεξάρτητο. Αρχίζει να μιμείται τις πράξεις των φίλων του και κυρίως των ενηλίκων, εκφράζει ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων και δείχνει μεγάλο ενθουσιασμό όταν βρίσκεται με άλλα παιδιά τα οποία πλέον αρχίζει να συμπεριλαμβάνει στο παιχνίδι του. Τέλος, σε αυτή την ηλικία μπορεί να εμφανίσει εναντιωματική συμπεριφορά και να κάνει πράγματα που οι γονείς έχουν υποδείξει να μην κάνει. Κινητικά το παιδί πλέον τρέχει, ανεβοκατεβαίνει σκαλοπάτια με μικρή υποστήριξη, κλωτσάει την μπάλα, περπατάει στην ευθεία και ανεβαίνει και κατεβαίνει από τα έπιπλα χωρίς βοήθεια.
Προσχολική Ηλικία (3-5 ετών)
Σε αυτό το στάδιο το παιδί σας αρχίζει να διευρύνει τους ορίζοντές του και να διαμορφώνει την προσωπικότητά του πέρα από τα στενά πλαίσια της οικογένειας. Κοινωνικά και συναισθηματικά το παιδί συνεργάζεται και παίζει με άλλα παιδιά, του αρέσει να μιλάει για θέματα που το ενδιαφέρουν, έχει μεγάλη φαντασία και είναι δημιουργικό, κάνει συμβολικό παιχνίδι και μπορεί να διαχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό. Στο κομμάτι της ομιλίας και επικοινωνίας γνωρίζει βασικούς γραμματικούς κανόνες (π.χ. χρήση θηλυκού/αρσενικού γένους), μπορεί να κάνει μια συζήτηση χρησιμοποιώντας 2-3 προτάσεις, ακολουθεί εντολές με 2-3 βήματα, ονοματίζει φίλους και οικεία πρόσωπα, γνωρίζει και λέει το όνομά του, το φύλο του και την ηλικία του, αφηγείται ιστορίες και είναι ικανό να θυμάται αποσπάσματα από παραμύθια αλλά και να τραγουδάει. Γνωστικά το παιδί γνωρίζει χρώματα, αριθμούς, αρχίζει να κατανοεί την ώρα και το χρόνο, χρησιμοποιεί ψαλίδι, αρχίζει να μετράει και να προβλέπει τί πρόκειται να συμβεί στο τέλος μιας ιστορίας. Τέλος, είναι σε θέση να ζωγραφίζει μέρη του σώματος και μπορεί να παίζει επιτραπέζια παιχνίδια και με μεγαλύτερα παιδιά. Κινητικά το παιδί πλέον τρέχει εύκολα, σκαρφαλώνει, ανεβαίνει σκαλιά, χοροπηδάει στο ένα πόδι και μπορεί να κάνει ποδήλατο με βοηθητικές ρόδες.
Βεβαίως, πάντα θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν ότι κάθε παιδί μπορεί να προσεγγίζει ορισμένους αναπτυξιακούς δείκτες με λίγο διαφορετικούς ρυθμούς, πιο γρήγορα ή πιο αργά από άλλα παιδιά. Παρ’ όλο που ενδεικτικά τα ορόσημα έχουν μια συγκεκριμένη ηλικιακή κατηγορία, η ηλικία που το παιδί σας ενδέχεται να αναπτύξει φυσιολογικά αυτές τις δεξιότητες ποικίλει. Να θυμάστε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό!